موجودی چیست ؟

موجودی چیست و چه انواعی دارد؟ چرا سازمان‌ها باید موجودی (Inventory) سازمان خود را بشناسند؟ اینها پرسش‌هایی هستند که هر سازمانی با آنها مواجه می‌شود. موجودی‌ها در سازمان دارای اهمیت بسیار زیادی هستند و به دلیل سرمایه‌گذاری نسبتا زیاد، موجودی‌ها نیاز به برنامه‌ریزی و کنترل بسیار دقیقی دارند [1]. در این مقاله به صورت خلاصه توضیح خواهیم داد که « موجودی چیست ؟ » و انواع آن را شرح خواهیم داد. پس تا پایان مقاله با ما همراه باشید.

موجودی چیست ؟ و چه انواعی دارد ؟

بر اساس واژه نامه APICS (American Production Inventory Control Society) موجودی عبارت است از:

اقلام و آیتم‌هایی که برای پشتیبانی از فرایند تولید مورد استفاده قرار می‌گیرد (مواد خام و اقلام در جریان ساخت)، [اقلام و آیتم‌های مورد استفاده برای] فعالیت‌های پشتیبانی (نگهداری، تعمیرات و فعالیت‌های تامین)، و [اقلام مورد استفاده برای] خدمات مشتری (محصول نهایی و تامین قطعات یدکی) [2].

اقلامی که برای تولید مورد استفاده قرار می‌گیرد به شرح زیر هستند:

• مواد خام: اینها مواد اولیه و اصلی تشکیل دهنده محصول نهایی هستند. برای نمونه، برای یک کارخانه تولیدکننده تایر خودرو، لاستیک طبیعی جزو مواد خام است. یا برای یک تولیدکننده کفش، چرم، پارچه و پلاستیک مواد خام به حساب می‌آیند. تولیدکنندگان مواد خام را تهیه می‌کنند و توسط فرایندهای تولیدی خود، آنها را به محصول نهایی تبدیل می‌کنند [2].
• اقلام در جریان: اینها شامل اقلامی می‌شوند که فرایند تولید بر روی آنها آغاز شده است اما هنوز کامل نشده و به محصول نهایی تبدیل نشده‌اند. این محصولات هنوز برای فروش آماده نیستند. این اقلام را تحت عنوان اقلام در جریان می‌شناسیم [2]. [این اقلام می‌تواند در انبارک‌های موجود در خط تولید ذخیره شوند که حجم موجودی این اقلام نیز دارای اهمیت می‌باشد.]

فعالیت‌هایی که برای پشتیبانی از تولید به کار گرفته می‌شوند به عنوان نگهداری، تعمیرات و عملیات شناخته می‌شوند. تبدیل مواد از حالت خام به حالتی که قابلیت فروش داشته باشد نیازمند تجهیزات تولید است. ماهیت تجهیزات تولید به نوعی است که می‌تواند به صورت بالقوه دارای شکست (خطا) باشد. این تجهیزات نیازمند فعالیت‌های نگهداری هستند، تا زمان در دسترس بودن آنها بیشینه شود. انجام فعالیت‌های نگهداری بر روی تجهیزات تولیدی نیازمند منابع است، برای نمونه، ممکن است زمانی که در حال انجام عملیات تمیزکاری بر روی تجهیزی هستیم، نشتی روغن پیدا کنیم. تعمیر این نشتی، نیازمند یک واشر روغن جدید است. در حالی که ممکن است این واشرهای روغن به صورت مستقیم در تولید و ساخت محصول مورد استفاده قرار نگیرند، اما قطعا برای بر پا نگهداشتن فرایند تولید ضروری هستند. این موضوع مهمی است، بنابراین تولیدکنندگان معمولا تعدادی واشر روغن را در انبارهای خود تحت عنوان موجودی نگه می‌دارند. همانطور که بیان شد، این اقلام برای پشتیبانی از فرایندهای تولید هستند و توسط شرکت فروخته نمی‌شوند (بلکه برای نگهداری از تجهیزات مصرف می‌شوند). ما در اینجا  این اقلام تحت عنوان مواد نگهداری و تعمیرات می‌شناسیم [2].

بر اساس واژه نامه APICS، محصولات نهایی و قطعات یدکی، برای ارائه خدمت به مشتریان استفاده می‌شوند. از دیدگاه فلسفه تولید و ساخت، محصولات نهایی اقلامی هستند که ساخت آنها به طور کامل انجام شده است و اکنون برای فروش آماده هستند. تایر، کفش و … نمونه‌هایی از محصولات نهایی هستند. همچنین تولیدکننده‌ها قطعاتی (از محصول نهایی) را آماده می‌کنند و به صورت جداگانه به فروش می‌رسانند تا در صورت ایجاد خرابی در محصول نهایی به مشتری ارائه شود. این اقلام را قطعات یدکی می‌نامیم [2].

سازمان‌های مختلف، رویکردهای مختلفی برای کلاسه بندی و بخش بندی موجودی‌های خود دارند. تولیدکننده‌ها (شرکت‌هایی که مواد خام را به محصول نهایی تبدیل می‌کنند) معمولا موجودی خود را به مواد خام، مواد در جریان و محصولات نهایی تقسیم می‌کنند. بازرگانان (شرکت‌هایی که به تجارت محصولات نهایی می‌پردازند) در سوی دیگر قرار می‌گیرند، آنها محصولاتی که نهایی هستند را خریداری می‌کنند و آنها را به مشتریان می‌فروشند. بنابراین بازرگانی‌ها فقط یک دسته‌بندی برای موجودی خود دارند [2].

فرقی ندارد که شرکت در چه حوزه‌ای مشغول به فعالیت است، شرکت تولیدی، شرکت خدماتی یا شرکت بازرگانی، همه فعالیت‌های شرکت نیازمند سیستم موجودی است. مدیران سیستم موجودی را تکمیل می‌کنند تا از وجود به هنگام و مقدار لازم از اقلام مورد نیاز، در زمان نیاز اطمینان حاصل شود [2].

بنابراین همانطور که در بالا بیان شد موجودی در سازمان‌های مختلف به سه دسته زیر تقسیم می‌شود:

• مواد اولیه تولید و اقلام در جریان ساخت
• مواد و قطعات پشتیبانی (نگهداری و تعمیرات)
• محصول نهایی و قطعات یدکی

حال وقت آن است که به این نکته اشاره کنیم که چرا موجودی (Inventory) برای سازمان‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد. عملکرد یک سیستم عملیاتی با سطح موجودی ارتباط مستقیم دارد و از آن تاثیر می‌پذیرد. به این ترتیب، نگه داشتن موجودی، بیشتر یا کمتر از حد مورد نیاز هزینه‌هایی را به سازمان تحمیل می‌کند. در موجودی مازاد هزینه‌هایی مثل رکود سرمایه، نگهداری، بیمه، استهلاک و غیره نیز وجود دارد. هزینه‌ی نگهداری موجودی‌های اضافی سلامت مالی یک سازمان را به طور جدی کاهش می‌دهد [1].

کمبود موجودی نیز هزینه‌ی از دست دادن فرصت را در پی دارد. در نتیجه باید میانگین مناسبی با توجه به سطح موجودی‌ها تعیین شود [1]. در مقاله‌های بعدی تلاش خواهیم کرد تا به بررسی مدل‌سازی موجودی بپردازیم.

حال که با انواع موجودی آشنا شدیم و دانستیم که موجودی چیست ، از دید شما کدام دسته از موجودی‌ها برای سازمان شما اهمیت بیشتری دارد و چرا؟ می‌توانید دیدگاه‌های خود را در پایین همین مطلب با ما به اشتراک بگذارید.

منابع:
1. ا. جعفرنژاد و ع. مروتی شریف آبادی, مدیریت تولید و عملیات, تهران: مهربان نشر, 1388.

2. D. Shenoy and R. Rosas, Problem & Solutions in Inventory Management, Springer, 2018.